TIẾNG VIỆT :
Ngày xửa, ngày xưa, người dân ở một làng nọ đang làm ăn sinh sống tại một vùng đất gần một con sông lớn nước chảy xiết. Cuộc sống vui vẻ quây quần đó chưa được bao lâu, thì một đêm nọ, già làng nằm mơ thấy Giàng Ârbang hiện ra trước mặt và nói rằng:
- Còn bảy ngày nữa là sẽ có một trận lụt lớn nước sẽ dâng cao ngập cả nơi con người, loài vật và cây cối đang sống. Nếu không muốn bị mất hết thì hãy đục đẽo một chiếc Acưr(2) thật to, sau đó tập hợp lại các loại vật nuôi, cây trồng, dụng cụ sản xuất vào chiếc Acưr đó! Ngươi nên nhớ, mỗi loại chỉ chọn một con, giống cây mỗi loại chỉ chọn một cây hay một hạt và con người cũng chỉ một người nam hay nữ tuỳ chọn.
Nói xong Giàng Arbang lại biến mất. Hôm sau thức giấc, già làng lo sợ và tập hợp con cháu trong làng, kể lại giấc mộng mà ông đã mơ thấy Giàng Âr-bang nói đêm qua. Mọi người sợ hãi, lo lắng nhưng đành chấp nhận lời kể qua giấc mơ đó. Họ bắt đầu lên rừng tìm cây gỗ tốt chặt hạ và đục, đẽo lắp ghép thành một chiếc Acưr rất to. Sau sáu ngày, sáu đềm thì chiếc Acưr vừa xong, già làng cùng con cháu chắt bỏ vào chiếc Acưr tất cả loài vật nuôi, hạt giống. Sau đó họ chọn một cô gái khỏe mạnh, xinh đẹp cùng một con chó đực khỏe mạnh bỏ vào trong chiếc Acưr.
Sáng hôm sau, đúng ngày thứ bảy, nước sông dâng cao nhấn chìm ca núi non, làng ban. Mọi loài vật trên mặt đất đểu chết, chỉ còn chiếc Acưr nổi bổng bềnh trôi theo dòng nước. Qua bảy ngày, bảy đêm thì nước rút. Chiếc Acưr trôi dạt vào một vùng dất bằng phẳng.
Khi thấy xung quanh văng lặng, cô gái đưa chân đạp thủng sáp ong xem thử bên ngoài như thế nào. Khi bề mặt Acưr là những tảng sáp ong vỡ ra thì cô gái thấy bền ngoài trời đẹp, yên tĩnh. Cô gái liền đem ra tất cả các loại giống cây trồng, vật nuôi.
Cô gái tự tay dựng lều và sống ở đó. Nhớ lời già làng dặn: "Muốn bảo tồn nòi giống thì con phải sống như vợ chồng với con chó", một thời gian sau cô gái mang thai và sinh được mười đứa con, năm đứa con trai và năm đứa con gái.
Sau khi các con khôn lớn đã đến tuổi dựng vợ gả chồng, nhưng cả một vùng đất mênh mông đó chẳng thấy một bóng người nào khác. Suy nghĩ ngày đêm, rồi bà mẹ bèn nghĩ ra một kế, bà gọi các con lại và dặn:
- Để giống nòi các con sau này được sinh sôi nảy nở, mặt đất này rộng bao la, các con hãy đi thật xa. Đi khỏi vùng đất này, mỗi người đi về một phía, nếu sau này các con có gặp, tìm thây chàng trai, cô gái nào đó thì hãy lấy người đó làm vợ, làm chồng.
Theo lời dặn của bà mẹ, mười đứa con từ biệt cha mẹ. Mỗi đứa mang theo các loại giống vật nuôi, cây trồng. Họ chia tay nhau đi tìm tứ phía. Đất trời rộng mênh mông, họ đã đi cùng trời cuối đất rồi đến một ngày nọ, họ gặp nhau. Xa nhau quá lâu ngày, họ không còn nhận ra nhau nữa, tưởng rằng mình đã gặp người khác lạ. Nhớ lời bà mẹ dặn, họ liền kết duyên thành đôi vợ chồng. Họ cùng nhau lập một ngôi làng cùng làm ăn, sinh sống.
Trong mỗi dịp tổ chức hội làng, để được gắn bó hơn, họ tìm hiếu nhau xem nguồn gốc mỗi người được sinh ra từ đâu? Rồi mỗi người lần lượt kể ra rằng họ được sinh ra từ một bà mẹ và người cha là con chó.
Lúc đó tất cả mới vỡ lẽ. Thì ra, họ đều là anh em ruột thịt được sinh ra cùng cha, cùng mẹ nhưng vì muốn bảo tồn và phát triển nòi giống nên bà mẹ đã bày ra một kế như vậy. Vì vậy, hiện nay đa số người Pa Cô kiêng ăn thịt chó, vì họ cho rằng con chó là tổ tiên của họ.
Sau một thời gian chung sống, lao động, kiếm ăn, họ mới có các câu chuyện, sự tích ra đời của các dòng họ như: Ahăr, TaDưr, Kê, Avô, Tâng-koal,... nhưng cốt là để đổi họ, để tránh được tội loạn luân, khỏi bị xấu hổ và để mở rộng đất đai sinh sống. Người Pa Cô di chuyển dần, phân chia nhau đi tìm vùng đất mới để sinh sống, cai quản và thế là họ vẫn chọn vùng đất thung lũng, bằng phẳng để lập làng. Họ không ở trên cao như người Tà Ôi. Hơn nữa, từ xa xưa, người Pa Cô kể rằng: Do sinh sống ở vùng đất giữa Lào và Việt Nam, cho nên họ có thể đi trao đổi hàng hoá ở Lào cũng tiện mà đi đổi hàng hóá ở dưới đồng bằng cùng thuận lợi. Vì thế, ngày nay đa số những dụng cụ lao động của họ giống như người Việt (rựa, dao, rìu, chén kiểu, bình vôi, kiếm,...). Vì những ảnh hưởng đó mà đến nay người Pa Cô vẫn truyền nhau câu: "Muốn mặc váy thì người lên aro Ta oais . Muốn cầm cái rựa, cái rìu, cồng chiêng thì xuôi về đồng bằng
( Theo Truyện Cổ Pa Cô của tác giả Hồ Mạnh Giang sưu tầm và biên soạn. XB 2018, NXB Thuận Hóa )
TIẾNG PA CÔ :
Hooi inô ntra, tikuai he ăt tu veel ngkốh tăq pôk,tumoong dăng ntuq tu măn daq npưt lư châr. Ăt tumoong bui be.
Kốh idău ngkốh arieih veel mpo hôm yang Ârbang ngốh dăng mmăt tông. Nnăng tupool idău vi bo priêu pưt, daq sâr ayoong klưp alưng ti kuai, pân năn ăt tu moong dăng néh. Năm lâiq i- inh pit ngeq kốh ichóh akưr nlư pưt. Jơ ngkốh pâr chung mbooq pân năn, târ nóoh târ péet, akooq,avinh mbâr inh tatăq ika chăq tu akưr ngkốh, ipe chom ayư, mơh nốh rếh mớh llăm idông, ti kuai mớh năq nưm irếh, năm lâiq koonh kốh kăn.
Ingăi tatun, arieih veel adăh klaq pâr chung akăi achău te veel, pi pâr no ndo âr lopo bôn hôm yang Ârbang ngốh dăng mmăt tông idău inô, Nnău ma adăh klaq ma lâiq chom tăq imo kôh dơi itêq.
Ngai pôksua along n-o kâl ichóh ităq mơh llăm akưr nlư pưt
Ingăi tatun tu păt idău kốh akưr khoiq jơ, arieih veel alưng akăi achău te veel ka nhăq tamoot tu hong akưr pân năn, târ nóoh târ péet, mma. Qua ngkốh rếh mnăq kăn kumoor n – o beenh soanh, alưng llăm acho nkoonh nbeenh soanh ta moot tu akưr.(Hình 5)
Ilăih pâr nô, tôq ingăi tupool, daq pưt sâr ayoong klưp alưng ti kuai, pân năn, kóoh yook dúng veel ăt tu moong dăng ku teq néh ngeq kucheet, nưm yôl mớh llăm akưr dool tun alưng daq.
Jơ tupool ingăi idău, kốh ngngăt daq, llăm akưr lulong tôq kuteq nklung. Ibôn săng kârloom pâr ngeh pâr ngoh, mnăq kăn kumoor kichih akưr ngốh nhoong imo. Kăn kumoor bôn hôm ârbang kuteq lư o, kốh do dông pa ngốh ngeq târ nóoh târ péet, pân năn
Kâm măng a-ăm a-i pa tăm: “ Năm i- inh vi yôl tong moi too kốh arơq kâmpăi kayơq alưng acho”, qua ngkốh kăn kumoor bôn dăn dông pachéh mớh chit lăm akăi sông koonh, sông kăn.
Kâm măng a-ăm a-i pa tăm mớh chit lăm akăi. Mớh năq dông târ nóoh târ péet, pân năn. Târ chia pôk sua pa ntuq i ăt tâmme. Ingăi ngkốh ape târ múh loi.
Toi lư lâiq târ múh lâiq ikâl nnăng, ngai pâr ngíh lâiq ârchăq, ape târbôn khoiq kâmpăi kayơq.
Ndoong ariêu aza ndo dúng veel, joon ngai pârchung, târ plốh târlăi tong moi too, ibôn chom tong too chéh te a-i mooi a -ăm kốh acho ( tong Tâng loăl). Te ngkốh ape chom too la amiang moq.Idoq a-o tong moi too arơq kăn a -i doq pi arơq ngk
( Dịch tiếng Pa Cô: Lê Bảo Phúc )
TIẾNG ANH :
Once upon a time, the people of a small village lived peacefully on fertile land near a great river with swift and powerful currents. Their joyful life had not lasted long when, one night, the village elder dreamed that Giàng Âr-bang, the Heavenly God, appeared before him and said:
“In seven days, a great flood will come. The water will rise high and cover all lands where humans, animals, and plants live.
If you wish to survive, carve a large wooden boat called Acưr, and gather inside it your animals, seeds, and farming tools.
Remember, only one of each kind of animal, one seed or sapling of each plant, and one human — either male or female — must enter the Acưr.”
After speaking, Giàng Âr-bang disappeared.
The next morning, the elder woke in fear and gathered all the villagers to tell them his dream. The people were frightened and anxious, but they decided to follow the warning from the god.
They went into the forest, cut down the best trees, and worked day and night to carve and assemble a great Acưr. After six days and nights, the boat was finished. The elder placed inside all the animals and seeds, then chose a strong, beautiful young woman and a healthy male dog to enter the Acưr. The boat was sealed tightly with beeswax.
On the seventh morning, the river rose violently. The flood swept away mountains, villages, and all living things. Everything perished, except for the Acưr, which floated gently upon the endless water.
After seven days and seven nights, the water slowly receded. The Acưr drifted onto a wide, flat plain. When the world outside became quiet, the girl pushed her foot against the beeswax and broke through the wall. She looked out and saw bright skies and calm land. Joyful, she brought out all the animals and seeds to begin a new life.
The young woman built herself a small hut and lived there. Remembering the elder’s words —
“To preserve our people, you must live as husband and wife with the dog,”
she did as instructed.
In time, she became pregnant and gave birth to ten children — five sons and five daughters.
Years passed, and the children grew up. When they reached the age to marry, they found that the vast land around them held no other people. The mother pondered deeply and finally said:
“This land is wide and empty. To keep our descendants alive, each of you must go far away — each in a different direction.
If, one day, you meet someone you do not recognize, you may take them as husband or wife.”
Obeying her words, they departed, each carrying seeds and animals to new lands. After a long time wandering to the ends of the earth, they met again. Having been apart for so long, they no longer recognized one another and believed they were strangers. They married and founded new villages, living and working together in peace.
During village festivals, they gathered to tell stories of their ancestors. When each person told of their origin, they realized that all had been born from the same mother and the same father — the dog.
Only then did they understand the truth: they were all brothers and sisters. But it had been the mother’s clever way to preserve human life and continue their race.
For this reason, the Pa Cô people today avoid eating dog meat, believing that the dog is their sacred ancestor.
After many years, the Pa Cô people spread out, farming and creating families. From them came the clans Ahăr, TaDưr, Kê, Avô, Tâng-koal, and others — each with a different family name to avoid sin and shame, and to expand their living lands.
The Pa Cô gradually moved to new lands, choosing flat valleys and plains to build their villages, unlike the Tà Ôi people who lived high in the mountains.
Since ancient times, they have lived between Laos and Vietnam, allowing them to trade easily with both sides.
Because of this, their tools and utensils — machetes, knives, axes, bowls, lime jars, swords, and others — resemble those of the Vietnamese.
Even today, the Pa Cô people still say:
“If you want to wear a skirt, go up to TARO TA OAIS"
If you want to carry a machete, an axe, or a gong, go down to the lowlands.”