TIẾNG VIỆT :
Nhà sàn đã cũ nát, đã đến lúc dựng lại ngôi nhà mới. Hai anh em Abum và Angay cùng hai người vợ bàn nhau để lên rừng tìm chặt cây gỗ, cây tre, dây mây, lá po để dựng nhà. Angay thông minh nhanh miệng nói:
- Anh em mình đừng ở chung trong một nhà nữa, mà nên tách ra làm riêng để ở cho thuận tiện.
Abum khờ khạo thật thà:
- Ừ! Ừ, ở riêng cũng được.
Hôm sau, cơm nước xong hai anh em cùng hai người vợ lên núi tìm chặt các loại vật liệu. Angay cùng vợ mình vốn nhanh nhẹn nên tìm chặt rất nhanh, sau hai ngày đã tựu về đầy đủ chỉ còn thiếu lá po mà thôi.
Còn Abum và vợ mình vốn chậm chạp nên sau hai ngày mà chỉ tựu về được một nửa chưa kể lá po. Sau khi giúp anh chị tìm đủ vật liệu, Angay bảo:
- Anh à! Gỗ, tre, dây đã đầy đủ rồi nhưng giờ chỉ thiếu mỗi lá po thôi, từ ngày mai chỉ anh em mình đi lấy thôi nhé, để hai chị em họ đi làm nương rẫy.
Abum ậm ừ:
- Ừ! Thì chỉ anh em mình đi vậy.
Nhờ Angay nhanh nhẹn, nên sau hai ngày đã hái và gùi về gần đủ lá po cho hai ngôi nhà. Ngày cuối cùng đi lấy, Angay nghịch ngợm giở trò để chọc anh:
- Anh! Hôm nay anh em mình không đi chung mà chia ra mỗi người đi một hướng, anh hái quả đồi bên này em hái quả đổi bên kia, nếu có chuyện gì nhớ gọi nhau nhé.
Đợi Abum đi khỏi Angay bắt đầu hì hục chặt lá, một lúc sau đã chặt được một bó to tương, mệt nhoài ngồi thừ ra, mắt nhìn vào bó lá, mệt mỏi sinh lười nảy ra một ý nghĩ nghịch ngợm. Angay hái quả Troi(") nhai thật nhuyên và nhố xung quanh bó lá đế giả làm máu tươi, xong xuôi Angay la hét:
- Anh ơi cứu em với! Cứu em với! Em bị Âr-ai bắt rồi này! Cứu em nhanh lên.
La hết xong,. Angay chui vào bó lá nằm chở, ở phía đổi bên kia Abum đang chậm chạp hái từng chiếc lá thì nghe tiếng kêu cứu của em. Abum tội nghiệp vứt dao rựa, từ trên đổi cao vội vàng trượt xuống khe suối làm cho cái mông, cái lưng bị hòn đá cứa rách, máu chảy đầm đìa. Từ dưới khe, Abum lại bấu víu vào rễ cây, hòn đá, leo lên thật nhanh để cứu được em. Đến nơi, Abum hốt hoảng không thấy bóng dáng em đâu, chỉ còn giọt máu đỏ tươi vương vãi quanh đống lá.
Nghĩ em mình bị con Âr-ai ăn thịt, Abum chỉ biết ôm lấy bó lá kêu khóc thảm thiết. Cuối cùng Abum nghĩ bụng: "Dù có khóc đến cạn nước mắt thì em trai cũng không sống lại được! Nhớ em thì phải gồng sức gùi bó lá của em bỏ lại để làm kỷ niệm" Khi xốc lên lưng gùi bó lá, Abum thắc mắc trong bụng:
- Sao bó lá hôm nay nặng thế không biết?
Angay nằm bên trong vừa buồn cười, vừa thương anh nhưng cố nín. Vì quá nặng, nên vừa tới sân nhà Abum liền thả bịch xuống một cái thật mạnh.
Từ bên trong bó lá Angay chui ra cười chọc tức anh: há! Anh tưởng em bị Âr-ai ăn thịt thật à?
Em mệt quá nên em lừa để anh vác em về đó.
Abum tức quá không nói không rằng liền quay lưng vào trong nhà khóc lóc với vợ. Thấy vậy, vợ Abum vừa cười vừa nói:
- Khóc làm gì, nếu tức thì ngày mai lại rủ nó đi hái lá, rồi chàng trả đũa, nó làm thế nào thì chàng làm thế ấy!
Nghe có lí, Abum không khóc nữa, tối hôm đó Abum nói với Angay:
- Chừng ấy lá chắc không đủ đâu, anh em mình
đi chặt thêm thôi. Ngày mai nữa là đủ.
Biết anh muốn trả đũa nên sáng hôm sau, Angay khôn khéo đem theo một con Tiria và không quên mắc chiếc Kârlong trên cổ nó. Thấy vậy Abum hỏi:
- Sao em lại dắt nó theo?
Angay trả lời:
- Mấy ngày nay vác về mệt quá rồi! Hôm nay ngày cuối cùng để cho nó kéo đỡ sức anh em mình chứ!
Mặc dù trong bụng vẫn còn tức em nhưng Abum thật thà ngúc đầu:
- Đúng, đúng đó!
Khi đến nơi Abum chủ động nói:
- Hôm nay anh em mình đổi chỗ, anh chặt đồi bên này, em chặt ở đồi bên kia. Nếu anh có gọi thì em hãy đến thật nhanh đấy!
Hiểu ý anh, Angay cười tủm tỉm trả lời:
- Được rồi! Anh đừng lo! Có gì thì em tới ngay.
Angay dắt Tirĩa đi qua bên kia quả đối, sợ Angay về sớm hơn như mọi ngày, nên Abum hì hà hi hục chặt thật nhanh, một lúc sau đã chặt được một bó lá to tướng. Bó xong, Abum ngốc nghếch liền lấy cái rựa cạo một mạch thật mạnh vào đôi cắng của mình, da thịt trầy sướt rất sâu, máu chấy đầm đìa. Sau đó,
Abum bắt đầu la hét:
- Angay ơi! Angay à! Cứu anh với! Anh bị con Apơng ăn thịt rồi này! Nhanh lên.
Abum vội vàng chui vào bó lá, vì quá hấp tấp nên khi nằm trong bó lá, cái đầu thì thụt vào chẳng thấy đâu, còn đôi cẳng thì thừa ra cùng vết máu loang lổ. Abum nằm im bất động. Từ bên kia quả đồi, Angay cùng Tira thong thả đi về, tiếng lóc cóc của cái mõ đang đến gần, Abum hồi hộp chờ đợi. Thấy một đống lá nằm chặn ngay giữa đường, đôi chân trầy sướt đầy máu me, Angay cố nín cười và nói thật to:
- Không biết bó lá po của ai mà lại để chặn giữa đường thế kia? Tức quá! Tirỉa à! Mày hãy giẫm nát bó lá kia cho ta! Nhanh lên.
Sợ Tiria đạp thật thì mình chết toi, Abum vội vàng vừa chui ra vừa nói:
- Đừng! Đừng! Đừng đạp! Abum anh trai của em đây mà!
Buồn cười nhưng Angay cố ra vẻ bực tức:
- Sao anh lại làm vậy? May mà em kịp nhận ra, đều không thì đã bị con Tira nó đạp nát thân anh rồi.
Abum lặng lễ không nói gì, Angay kéo hai bó lá po cùng anh trai về nhà. Thấy đôi chân bị trầy sướt nặng, vợ Abum lo lắng, bực tức hỏi:
- Sao hai chân của chàng bị trầy sướt vậy?
Abum mếu máo:
- Thì anh tự cạo vì muốn trả đũa, nhưng bị nó
phảt hiện, đạu quá!
Vừa tức vừa buồn cười nhưng vừa thương chồng, người vợ hiền lại lên rừng tìm hái lá thuốc về chữa trị cho chồng, vài ngày sau vết thương lành hẳn.
Khi thấy vật liệu đã đầy đủ, hai anh em bắt đầu dựng nhà, mỗi người tự dựng lấy ngôi nhà của mình, đến công đoạn lợp lá thì Abum lại khôn khéo, lợp đúng cách, mặt cọng bằng phẳng nằm ở bên trong, còn mặt lá bù xù nằm ở bên ngoài. Còn Angay vì muốn đẹp nên lợp ngược lại, mặt cọng bằng phẳng nằm ngoài còn mặt lá bù xù thì cho nằm trong, mặc cho Abum ngăn cản Angay vẫn không chịu nghe. Khi hai ngôi nhà đã lợp xong, Angay tới chỗ anh trai chê cười:
- Anh lợp như thế là không đúng, xấu lắm! Nhìn như con sâu róm vậy! Anh xem của em đây này, vừa phẳng phiu vừa sáng bóng nhìn rất đẹp.
Abum không nói không rằng, lặng lẽ cẩn thận cắt mái nhà thẳng tắp. Khi đã hoàn chỉnh, họ cùng nhau lên ngôi nhà mới ở, chờ ngày đẹp để tổ chức lễ Ngỏi Đùng. Tối hôm đó, đang ngủ ngon giấc thì bỗng một trận mưa rào đổ xuống, Abum cùng vợ con yên tâm ngủ ngon lành trong ngôi nhà kín đáo ấm cúng.
Còn ngôi nhà của Angay thì mưa đổ xuống bao nhiêu thì nước ào ào tràn vào bấy nhiêu, làm cho đồ đạc vợ con bị ướt hết. Sáng hôm sau, Angay lại chạy qua nhàanh trai mình xem bị ướt như nhà mình không, thì thấy trong nhà vẫn khô ráo sạch sẽ Angay nay ra y nghĩ
để lừa anh:
- Anh à! Nhà anh nhìn bên trong thì đẹp thật, nhưng ở bên ngoài thì xấu vô cùng, nó xù lên như cái lông của con nhím vậy, người nhỏ tuổi vị thấp như em ở nhà của anh thì được, còn người lớn tuổi, vị cao như anh thì ở nhà em mới xứng.
Abum ngốc nghếch lại một lần nữa mắc mưu em trai:
- Được, được! Anh sẽ chuyển lên nhà em, còn em sẽ ở nhà anh.
Tối hôm đó lại một trận mưa rào ập đến, làm cho vợ con, đồ dùng của Abum ướt hết. Biết mình bị em trai lười biếng lừa nhưng Abum hiền lành không nói năng gì. Hôm sau, hai anh em cùng nhau lợp lại mái nhà, người nào ở nhà nấy. Từ đó, dù nắng gắt hay mưa dông bão tố, hai anh em, hai gia đình yên tâm trú ngụ trong ngôi nhà sàn xinh xắn vững chãi. Dù nhiều lần lừa phỉnh anh trai, nhưng Abum vân hiền lành nhường nhịn, lòng Angay lại thương và nể phục anh hơn. Kể từ đó, hai anh em, hai gia đình nhỏ Abum
bản.
và Angay sống bên nhau vui vẻ, hòa thuận cùng làng bản .
( Theo Truyện Cổ Pa Cô của tác giả Hồ Mạnh Giang sưu tầm và biên soạn. XB 2018, NXB Thuận Hóa )
TIẾNG PA CÔ :
Đung klang khioh tiaq jê.tok nong i- inh tả đung tâmme bar nả seam sai A Bum alứng ANgay, alứng bar nắh kămpay papi papoi joon ipộc tu koóh. xua vảy aloong ,abung, kirè alứng ila po. joon pitứng đung tâmme
ANgay lư krảy cang tong :
- Nhăng seam sai akấp i-ăt ânbổ đung ma ânđay i-ăt joon aien.
- A Bum a chơ chơ lư npatăt: Ấ ! Ấ ânđay thoi.
Tổ ilẻ pârnô, qua chicha lilon, barnả anha alứng barnả kămpay ipộc tu kóoh. Xua vảy aloong ale, kire, antaang mu ula po. Angay alứng kămpay tiaq krảy xua vảy lư nhá qua bar ingay đo pachung dong pachoo ngéq khăm. Koo iyốh khăm ula po anang. A Bum alứng kămpay đay ânheq koo nưm anha bôn pachoo mu-ta-đi i-yốh nghietl ula po.
Qua khẩy ANgay kârưq achai alứng amó xua vảy khăm utông:
- Achaiơi ! Aloong,abung,kire ngép khăm. ân cổ ânnăng i-yốh khăm ula po ân năng, te ingay pârnô nưm bar nả seam sai nhăng ipộc xua nứ.joon bar nả seam amóq anha pộc tăq piđay
- A Bum : ấ, ấ bar nả seam sai nhăng pộc nưm ikốh
ANgay krảy, nưm bar ingay khẩy inh khăm anha vảy ula, ANgay prở leenh achai.
AChai ơi ! ingay nnéh seam sai nhăng liâq ipộc ânbổ mà ânđay ipộc, achaiapa kóoh ânnẻ, a-em apa kóoh ântỉ, năm-vi băr amở cu pârsôl au.
Kôn-lất achai pộc, a-em chah pilư, mân-xỉ cư nhơ khẩy u chả ula po. Alé kârđốc tặq, lenh tặq isai. ANgay kỉ ula lapá alứng culay trau. Angay kitát lư nhônr bơ đo cu-chỏ pênh ula po joon u dẳh tả aham, uhier tặq:
- Achai ơi !! Cứu ahơ a-em ! âr-ai inh-cọp akhẩy a-em achai ơi !cứu a-em anhá.
Qua khẩy uhier. isai talúh tổ tukổ aham ngéq ngổh aham năm isai trượt ta kóoh ayoong. Tổ tukổ cu liấq vi nnău . Achai kpô ula, pârnghỉ kuchít khẩy iseam. ABum pârnghỉ: anả i-nheam ma liấq tu-mong amở a-em kư! A-yư a-em cu ipa chô ula đo tu đung.
Nông upasâr tukịc ula, cu câmmăng: imo ân-tăng lư ula ingay nnéh. Angay hong ula inh ca- chăng moi, amỏi achai moi, u-ịt tặq ca- chăng.
Vi quá ân-tăng, tổ ngkưm u pitả lư dưng. Hong ula po ANgay ngốh ca-chang bơ uleng pilư isai.
Reng ABum uchoo nhiam đa kămpa . kămpay ay ca-chăng moi , u-tông:
- Amở mày nhiam tả, năm reng pârnô pachố loi đo pộc tu kóoh bơ mày trả thù, imo đo tả cu icổ loi mày tả ađo.
ABum săng mà kray câmpay tông. liấq năng u nhiêm.
Tổ ilẻ pârnô ABum pachốh a-em pộc tukóoh chah thêm ula. ANgay tubỉ đong mooi lăm Tiriaq alứng mooi lăm târlong.
- ABum hôm icổ plổ iseam: imo mày đông tả Tiriaq ??
- ANgay tông: ali mo ingay nnéh trổ khẩy nhăng cùi pachô, alé lư akhẩy. ingay târloi khẩy nhăng joon đo lũq ađỡ alé
ABum tông: kray akhẩy
Tổ tu- kóoh ANgay đong Tiriaq tu apa kóoh ântỉ. ABum adắd ANgay chô asuôi u chah ula po lư nhá. qua khẩy u bó, đo pé akỏ ca-vạt lư dưng tu ati, anhưngh, anhưngh ngốh pứt aham, ABum hier: ANgay cứu ahơ a chai a-em ơi ! a- pơng cặp cha akhẩy achai a-em ơi ! ABum moot hong bó ula . Plô la hong ula , anhưngh la ngốh tu ngoài alâng aham nghẻ ngốh.
ANgay chom ABum inh trả thù đo, anhể tặq uchoo alâng Tiriaq. ANgay hôm bó ula po đăng cârna, anhưngh nghẻ ngốh aham. ANgay inh ca-chăng bơ u-tông: liấq chom bó ula nnău, Tiriaq mày để a-nhôl lâng au ! Anhá. ABum adặd lư Tiriaq để cổ nhá u ngốh
acấp ! Acấp! Acấp iđể ! achai ABum ânnẻ
Angay inh ca-chăng ma utả ânreng đay: imo achai tả icổ, iđử nhá a-em hôm liấq cu nhơh khẩy Tiriaq để achai.
ABum xin lỗi a-em. Nhơh cổ barnả seam sai choo tu đung.
Anha seam sai pitứng. Tổ nong iapưng, ABum tubẻ apưng kray, pa ân nhốp tu ngoài, pa ân o hong đung. A Ngay cu apưng ngược loi. Isai pasay ma lấy utế câmmăng
- Nhơh anha tả đung, năng dôl icon ingay sâr đung.
Ingay cổ, tổ bo pứt. Đung ABum liấq bôn jíp mà đung iseam ANgay ngẻh jíp
Tổ ilẻ pârnô ANgay pộc đung isai, u hôm đung isai liấq jíp. Tubẻ, pilổ isai utông: a chai ơi ! Đung achai lư ânnhốp ta ngoài arở sốc pirưi. Mu ân két tuổi arở a-em cu hợp ắt. Arở chai cu đung ân o arở đung a-em i- ắt cu hợp. ABum a chơ chơ, iseam bôn pilổ loi: được ! Achai sâr ắt đung a-em, a-em ắt đung achai au.
Tổ ili mo ingay , bo loi đung ABum ngẻh jíp, u chom khẩy iseam lừa đo. Mà khun đây isai lấy bôn imo utong, pârnô anha iseam apưng loi. Từ ân cổ êm bui tăq anha tumong.
( Dịch tiếng Pa Cô: Lê Bảo Phúc )
TIẾNG ANH:
The stilt house had become old and worn out, and it was time to rebuild a new one. Two brothers, Abum and Angay, together with their wives, discussed going into the forest to cut wood, bamboo, rattan, and palm leaves to build new houses.
Angay, who was clever and quick-witted, said:
“Brother, we shouldn’t live together under the same roof anymore. Let’s each build our own house—it’ll be more convenient.”
Abum, who was simple and honest, agreed:
“Alright, that sounds fine.”
The next day, after finishing their meal, the two couples went up the mountain to gather materials. Angay and his wife, being quick and industrious, collected everything in just two days—only the po leaves for the roof were still missing.
Abum and his wife, being slow and clumsy, managed to gather only half the needed materials after two days, not counting the po leaves. Once Angay had helped his brother collect enough materials, he said:
“Brother! We’ve got enough wood, bamboo, and rattan now, but we still need po leaves. From tomorrow on, just the two of us brothers will go collect them. Let our wives stay home and work the fields.”
Abum nodded:
“Alright, just the two of us then.”
Thanks to Angay’s energy, after two days they had gathered nearly enough po leaves for both houses. On the last day, Angay decided to play a mischievous trick on his brother.
He said:
“Brother, today let’s not go together. You take the hill on this side, and I’ll take the other one. If anything happens, just call out!”
When Abum had gone out of sight, Angay began cutting leaves quickly. Soon he had a huge bundle. Exhausted, he sat down and stared at it. Feeling lazy, a naughty idea came to his mind.
He picked some Troi fruit, chewed it until the juice turned red, and spat it all over the bundle to look like fresh blood. Then he shouted loudly:
“Brother! Help me! Help! The Âr-ai spirit has caught me!”
After yelling, he crawled inside the bundle of leaves and waited.
On the other side of the hill, Abum, who was slowly cutting leaves, heard his brother’s desperate cry. Panicking, he dropped his knife and rushed down the slope, slipping into a ravine. Sharp rocks tore his back and legs, and blood streamed down. Grabbing at roots and stones, he climbed up to rescue his brother.
But when he arrived, Angay was nowhere to be seen—only splatters of red “blood” around the bundle of leaves.
Believing his brother had been eaten by the Âr-ai, Abum broke down crying. After a while, he thought to himself:
“Crying won’t bring him back. I’ll carry this bundle of leaves home to remember him by.”
When he hoisted it onto his back, he wondered:
“Why is this bundle so heavy today?”
Inside, Angay had to hold back laughter. Because the load was so heavy, when Abum reached the yard, he dropped it hard to the ground.
Out popped Angay, laughing:
“Ha! You really thought the Âr-ai ate me, didn’t you? I was tired, so I tricked you into carrying me home!”
Abum was furious but said nothing. He went into the house and cried to his wife. She laughed and said:
“Don’t cry! If you’re angry, then tomorrow ask him to go again and do to him what he did to you!”
Seeing her point, Abum stopped crying. That evening he told Angay:
“I think we still need more po leaves. Let’s go collect some more tomorrow.”
Angay, guessing that his brother wanted revenge, cleverly brought along his Tiria (a horse) the next morning and hung a Kârlong bell around its neck.
Abum asked:
“Why are you bringing that along?”
Angay replied:
“We’ve carried heavy loads for days! Today is the last trip—let the horse help us!”
Though still annoyed, Abum agreed:
“Alright, that makes sense.”
When they reached the forest, Abum said first:
“Today we’ll switch hills—you take that side, and I’ll take this one. If I call, you must come quickly, okay?”
Angay smiled knowingly:
“Alright, don’t worry!”
On his side, Abum worked furiously, determined to finish fast. Soon he had a big bundle ready. Then, remembering the trick, he scraped his own legs with his knife, leaving deep cuts that bled badly.
He cried out loudly:
“Angay! Help! The Apơng spirit is eating me!”
Then he crawled inside the bundle of leaves—but in his haste, his legs stuck out, blood dripping down.
From across the hill, Angay heard the cry and led his horse back. Hearing the clanging bell, Abum held his breath, waiting.
Seeing a large bundle blocking the path with bloody legs sticking out, Angay fought to keep a straight face and shouted:
“Whose bundle of po leaves is blocking the road? So annoying! Tiria, stomp it flat!”
Fearing the horse would really trample him, Abum leapt out screaming:
“Stop! Stop! It’s me—Abum, your brother!”
Angay burst out laughing but pretended to scold:
“Why did you do that? If I hadn’t realized, Tiria would have crushed you flat!”
Abum said nothing, just followed Angay home. Seeing his legs badly scraped, Abum’s wife was alarmed and asked:
“What happened to your legs?”
Abum whined:
“I did it myself, trying to trick him back, but he found out. It hurts so much!”
Though she was both upset and amused, the kind wife went into the forest to find healing herbs. After a few days, his wounds healed.
When all the materials were ready, the brothers began building their houses. Each worked on his own. When it came to roofing, Abum carefully laid the smooth side of the leaves inward and the rough side outward. Angay, however, wanted his house to look prettier, so he did the opposite—putting the smooth side outside despite his brother’s warning.
When both houses were done, Angay mocked:
“Brother, your roof looks awful—like a hairy caterpillar! Look at mine—smooth and shiny!”
Abum said nothing, just trimmed his roof neatly. That night, after moving in, they waited for a good day to hold the Ngỏi Đùng house-blessing ceremony.
That very night, heavy rain poured down. In Abum’s house, it was warm and dry. In Angay’s, rain streamed in everywhere, soaking his family and belongings.
The next morning, Angay rushed to his brother’s house to see if he’d gotten wet too—but found everything clean and dry. Then a new trick came to his mind.
He said:
“Brother, your house looks nice inside, but from the outside it’s ugly—like a porcupine! A young man like me could live here, but for someone older and more respected like you, my house is more fitting.”
Naive as always, Abum agreed:
“Alright, let’s swap.”
That night, another storm came. Rain poured into Abum’s “new” house, soaking everything. Realizing he had been tricked again, he said nothing.
The next day, the brothers re-roofed their houses properly, each living in his own again. From then on, whether under the blazing sun or heavy storms, both families lived safely and happily in their sturdy stilt houses.
Though Angay had often fooled his brother, he came to admire and respect Abum’s kindness and patience. From that time on, the two brothers and their families lived peacefully and joyfully together in the village.