Tiếng việt:
Mỗi dòng họ chọn cho mình một thung lũng vừa đủ cho năm chục đến một trăm bếp đỏ lửa trong chục, vài chục nóc nhà dài. Xa xa, có những quả đồi, quả núi và gần hơn có dòng sông, dòng suối giúp họ sinh sống ngày ngày ... Thung lũng Pờ Nghi (Parnghi) - A Ngo (Ango) là một trong những địa bàn cư ngụ của dòng họ Kê - một trong những dòng họ cố xưa của dân tộc Tà Ôi (Ta Ôi, Ta Oos).
Như thường lệ, Kê Doải (Kê Yoaiq) đeo chiếc gùi nhỏ chạy ra bãi sông để tắm rửa sau khi theo mẹ lên rẫy làm cỏ đầu vụ lúa Ra Dư (rayư), lên rừng hái rau măng mùa mưa xuân mát ấm nồng nàn... Lạ, hôm nay, có gì mà đông người tụ tập bên mô đá Le-cô (Lkoo, đá gù) thế nhi?! Kê Doải đến gần, thấy anh Cu Gian (Ku Jan) đang bảo Cu Lai (Ku Lai) nằm ngửa trên mô đá Le-cô, ba người khác giữ chặt đầu, ngồilên bụng và chân... Căn Bo-an (Kăn Boal) gọi Kê Doài và bảo:
- Kê Doải có muốn cà răng không?
- Để làm chi?
- Để làm người lớn.
Nghĩ Căn Bo-an và nhiều người cũng trạc tuổi mình, mà cái điều Kê Doải tò mò là "làm người lớn", nên cô bé hí hửng đồng ý ngay. Đêm về, cô bé không tài nào ngủ được, đau buốt ở các vết răng bị cà. À, người ta cà răng là như vậy, cô bé nhớ từng chi tiết...
Anh Cu Gian là trai khỏe của làng, anh đã có vợ và luôn là điểm tựa của già làng, chủ làng khi có biến cố. Anh cầm một thanh nao (dao nhỏ có cán băng trúc hoặc dao làm bằng lá tranh) nhẹ nhàng đặt lên một phần ba của mỗi chiếc răng tính từ ngọn răng vào, liếc qua trái rồi qua phải cho đến khi đứt lìa. Anh liếc 6 chiếc răng cửa hàm trên trước rồi đến 6 chiếc hàm dưới, mồ hôi nhễ nhãi nhưng miệng vẫn nói cười, pha trò để tạo không khí thoải mái, cốt là giúp người bị cà răng giảm bớt đau đớn. Xong, anh Cu Gian đỡ Kê Doải ngồi dậy, cho một ngụm nước ấm từ trong lóng cây nứa đã chuẩn bị sẵn. Có phép mầu hay sao mà khi được ngụm nước đó, cơn đau nhức răng của Kê Doài tan biến vào không gian chiều vàng óng ả.
Sau một ống tẩu thuốc lá, Căn Đùn (Kăn Dul) mang một tô cháo loãng cho Kê Doải húp. Mà phải húp vội kẻo trời tàn, đêm xuống, người già và trẻ em ra bãi sông ngắm trăng, soi ếch, cá, mò cua... nhỡ thấy cảnh cà răng của tốp chuẩn bị "làm người lớn" thì mất thiêng.... Nhớ đến đây thì đêm cũng đã tàn rồi, gà trống đứng chuồng của nhà mình cũng đã cất tiếng gọi ngày mới, Kê Doải co người trùm kín trong chiếc váy làm chăn để bòn giấc yên của đêm đầu tiên được cà răng.
Chiều hôm đó, Kê Doải và mẹ đi rẫy về muộn. Căn Đùn đã đợi trước cửa nhà. Kê Doải mới sực nhớ là đến hẹn đi nhuộm răng rồi. Thả vội gùi, Kê Doải lon ton theo sau Căn Đùn ra bãi sông, nơi có mô đá Le-cô, những người được cà răng hôm ấy đều đã có mặt. Căn Bo-an cầm trên tay một lóng nứa có nước và một bông gạc tươi vừa hái từ cây bông về, bảo mọi người ngồi yên, ngửa mặt, há miệng để nhuộm răng. Nước nhuộm vừa chạm môi, chấm răng, nghe thấy chát, đắng, khô họng, song ai nấy đều yên như pho tượng gỗ vừa đục đẽo thành hình hài tín ngưỡng. Căn Bo-an nói, làm được nước nhuộm đen răng, lâu phai, không phải dễ, phải vào rừng sâu mới tìm thấy cây rỏi (Ân Đon Ân Nề - ndong nneéh) đủ già, lóc vỏ cây mang về phơi một, hai nắng cho dẻo mới chắt tinh dầu và phải tìm chặt lấy những lóng nứa chứa nước tự nhiên sau mùa mưa.
Và, là con gái, các chị lớn trong làng còn bảo, phải sâu tai; khi muốn "làm người lớn" thì phải căng tai... Một buổi trưa râm ran ong bướm về hút mật hoa bưởi bên đầu hồi nhà dài thân thuộc, Kê Doải được chị họ dùng gai bưởi sâu tai cùng vòng sợi chỉ mảnh rồi lấy nước rễ tranh thấm rửa cho đỡ sưng tấy, khỏi bị nhiễm trùng. Cô bé mừng thầm rằng mình sẽ được đeo tằm (Si Căm - sikăm) bằng bạc rồi lại còn được đeo hoa tai (Ti Toi - titoi) - những thứ mẹ cô luôn nói là dành cho con gái xinh đẹp.
- Ôi, Kê Doải lạ lắm, xinh lắm, má mọng hồng trên làn da trắng mịn, với hàm răng đen nhánh, đôi mắt huyền long lanh, đám bạn cùng trang lứa ca tụng. Kê Doải, cầm tay Căn Đùn tung tăng đến gần và đáp:
- Mô, mình xinh không bằng các bạn. Chúng ta có màu răng giống nhau và đều có bông tai.
- Kê Doải thành cô gái xinh nhất làng rồi.
- Mô, mẹ mình nói, mình mới nhìn thấy 13 vụ mùa Ra Dư thôi. Căn Đùn 15 vụ mùa Ra Dư rồi, xinh đẹp nhất làng ta.
Tất cả cùng phá lên cười vui vẻ. Kê Doải nhìn ra bãi đất trồng, cạnh dòng sông quen thuộc, có nhiều đá cuội, đá trắng thì nảy ý mời các bạn chơi trò tung đá (Tâm pô a mo - tampôl amo). Đội chơi 10 người, bốc thăm bằng những que cỏ bẻ kích thước khác nhau, từ 1 đến 10. Ai bốc được que dài nhất thì tung đá và nhặt đá trước, cho đến khi tung đá mà không kịp nhặt đá thì kết thúc phiên mình và tính đến phiên người thứ hai, thứ ba, thứ tư... thứ 10... cứ thể vòng lại.
- Ông mặt trời cúi mặt xuống đất rồi, ta đi tắm để về nhà dệt thổ cẩm thôi.
- Đi tắm, các bạn đồng thanh hưởng ứng.
Trong nhiều trò chơi tập thể do Kê Doài khởi xướng, có trò thi dệt thổ cẩm đẹp dành cho các thiếu nữ, theo một chủ đề nhất định. Lúc thì dệt khăn cho người già, lúc thì dệt khố cho trẻ em, lúc chỉ dệt mỗi hoa văn Pì Chôn (pir Chônh - hoa nhài) hoặc Pì Pang (pir pang - hoa mua), ... Cuộc thi nào, cô cũng đều tỏ ra nổi trội và trở thành người đi đầu trong tốp nữ chỉ dẫn bạn bè.
Kê Doải nổi tiếng là cô bé hiếu thảo, thông minh, chăm chỉ, được mọi người trong làng yêu quý, các bạn cùng trang lứa tin tưởng, mến mộ. Càng thêm tuối cô càng xinh đẹp và giỏi giang. Dệt thổ cẩm rất đẹp. Nhiều trai làng nhòm ngó, mơ tưởng. Nhưng ở tuổi cô và với cô, mẹ là bầu trời, là mặt đất, là giấc ngủ,... Cô làm lụng mọi việc theo sức nhỏ sức bé của mình để cho mẹ bớt gánh nặng việc gia đình. Cô chưa thể hình dung việc "làm người lớn" là như thế nào...
Tiếng Tà Ôi:
Mu ârl tốh